قدس آنلاین:  روزهای پایانی سال و قرار گرفتن در آستانه نوروز و سال جدید، عطر احسان و نیکوکاری را بیش از هر زمان دیگری در فضای نوع‌دوستی کشور پراکنده می‌کند. به همین بهانه و در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام مهدی اسماعیلی استاد حوزه و پژوهشگر دینی، جایگاه والای احسان و نیکوکاری در نزد خداوند متعال و دستورات دینی را مورد بررسی قرار دادیم که در ادامه می‌خوانید.

* لغت «احسان» در ادبیات دینی ما چه مفهومی دارد؟

قرآن شریف به عنوان کتاب راهنما و قانون اساسی مسلمانان که کارنامه عملی و راهبردی ماست، در دستورات مکرری که برای دینداری و تقوا پیشه کردن به مسلمانان خطاب کرده، موضوع احسان و نیکوکاری را به شدت مورد تأکید قرار داده است؛ قرآن کریم با به کار بردن کلمه «محسنین» که از مشتقات «احسان» است بارها و بارها زیبایی آن را به تصویر کشیده است. از منظر کسانی که به عرفان کامل و معرفت رب رسیده‌اند، تمام عالم زیباست؛ آن‌ها در عالم غیر زیبایی نمی‌بینند؛ چرا که خالق آن زیباست و زیبایی را دوست دارد؛ بنابراین انسان‌هایی که به چنین تصویری اعتقاد دارند، یکی از مهم‌ترین دعاهایی که قبل و بعد از فریضه نماز از خدا طلب می‌کنند، رسیدن به مقام نیکوکاری و احسان است؛ چرا که نیکوکاری و احسان یکی از صفات جمال و کمال حضرت حق است.

در حقیقت کلمه «محسن» وصفی از ذات باری تعالی را برای ما به تصویر می‌کشد؛ بنابراین آنچه فرد محسن انجام می‌دهد، در راستای خوبی‌هایی است که جزو ذات خداوند است؛ خدایی که مظهر همه زیبایی‌ها ونیکویی‌هاست. کلمه «محسنین» ۳۰ بار در قرآن استفاده شده است. خداوند متعال در قرآن کریم احسان به والدین را بسیار توصیه می‌کند و همچنین احسان به فقرا و نیازمندانی که به لحاظ مادی و غیرمادی به دیگران محتاج هستند.

* نظر قرآن درباره نیکوکاران و محسنین چیست؟

خداوند متعال در آیات ۱۲۳ و ۱۲۴ سوره مبارکه آل‌عمران در این باره می‌فرماید: در طلب مغفرت و آمرزش از پروردگار سرعت بگیرید و برای رفتن به بهشتی که پهنای آن به گستره آسمان‌ها و زمین است، شتاب کنید؛ خداوند متعال در قرآن کریم مصادیق زیبایی برای نیکوکاران عنوان کرده است؛ کسانی که برای رضای خدا از اموال  و دارایی‌های خود چشم می‌پوشند و بخشی از آن را به فقیر و یتیم می‌دهند؛ کسانی که با تسلط بر خود ثروت خود را خرج هزینه رفتارهای فسادانگیز و مخاطره‌آمیز برای جامعه و رفتارهای شیطانی نمی‌کنند؛ حتی آن‌هایی که از گناه دیگران می‌گذرند و از کسی کینه به دل نمی‌گیرند و کسانی که از لغزش‌ها و سخنان ناشایست به دورند، از مصادیق نیکوکار و محسن به شمار می‌روند؛ انسان‌های نیکوکاری که خدا دوستدار آن‌هاست و عملشان مورد رضایت خداوند است؛ بنابراین تلاش برای رواج نیکوکاری و افزایش حس مسئولیت نسبت به دیگران در خود و نیکوکارتر شدن نسبت به روز قبل، تلاش برای نزدیک‌تر شدن به خدا و چهره محبوب خدا شدن است.

* آیا غیر از کمک‌های مادی، احسان مصادیق دیگری هم دارد؟

نکته مهمی است که نباید  احسان و نیکوکاری را به مسائل مادی محدود کنیم؛ هر کاری که منجر به شاد کردن دل مردم شود، کاری زیباست و از مصادیق احسان به شمار می‌رود. جالب است که احسان حتی به غیر مسلمانان هم بسیار توصیه شده؛ چنان‌که در زمان امام صادق(ع) جوانی مسیحی شیفته امام شد و اسلام آورد، اما خانواده با خرده گرفتن بر وی این جوان را ناراحت می‌کردند؛ آن جوان در این باره از امام(ع) پرسید و امام امر به محبت و احترام بیشتری به والدینش کرد تا جایی که محبت و احسان فرزند منجر به اسلام آوردن آن پدر و مادر شد؛ بنابراین می‌بینیم اسلام احسان را حتی به غیر مسلمانانی که در مسیر دیگری قدم برمی‌دارند هم توصیه کرده است.

* مهم‌ترین مؤلفه‌ای که می‌تواند ویژگی احسان و نیکوکاری را در انسان نشان دهد، چیست؟

با آنکه گفته شد دایره احسان را نباید تنها در مسائل مادی خلاصه کرد، اما اوج نیکوکاری انسان‌ها در بزنگاه‌های گذشت از مادیات مشخص می‌شود؛ شاد کردن دیگران از طریق معنوی هر چند خوب است، اما هزینه‌ای ندارد، در حالی که  گذشتن از مال، موضوع مهمی است که هر کسی تاب و تحمل انجام آن را ندارد؛ بنابراین گذشتن از مال و ثروت خود، نه به عنوان پرداخت واجب دینی مثل خمس و زکات، بلکه به عنوان امری خیرخواهانه عمل ارزشمندی است که بدون چشمداشت به انسان‌ها عرضه می‌شود که نمونه‌ای از آن بخشش اموال توسط امام حسن مجتبی(ع) است که همه از آن مطلع هستیم؛ همچنین آباد کردن زمین‌های لم‌یزرع در مدینه توسط امام علی(ع) که از حفر قنات آغاز شد و پس از اینکه به کشاورزی و درآمد رسید، ایشان آن را وقف کردند. چنین نمونه‌هایی مصادیق زیبا و ارزشمندی از بخشندگی بدون چشمداشت در زندگی ائمه اطهار(ع) است که باید مورد توجه همه مؤمنان و مسلمانان قرار بگیرد.